نصیرالدین طوسی

لغت نامه دهخدا

نصیرالدین طوسی. [ ن َ رُدْ دی ن ِ ] ( اِخ ) ( خواجه... ) محمدبن فخرالدین محمدبن حسن ، مکنی به ابوجعفر و ملقب به استادالبشر و عقل حادی عشر و خواجه ، مشهور ومعروف به خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه نصیر طوسی ؛ از اعاظم رجال قرن هفتم و از اجله علمای جامع ایران است. وی به سال 597 هَ. ق. در جهرود قم ، یا در طوس ولادت یافت و علوم نقلی را از پدرش و معقول را از دائی خویش و سپس از فریدالدین داماد نیشابوری و علوم ریاضی را از کمال الدین محمد حاسب فرا گرفت و مدتی هم در محضر دانشمندانی چون قطب الدین مصری و کمال الدین یونس موصلی و ابوالسعادات اصفهانی تلمذ کرد و در معارف زمان خویش بویژه حکمت و ریاضی استاد مسلم شد و به لقب استادالبشر ملقب گشت ؛ و به دربار ناصرالدین عبدالرحیم مکنی به ابوالفتح حکمران قهستان که از سران اسماعیلیه و محتشمی دانش پرور بود راه یافت و کتاب معروف اخلاق ناصری را به نام او پرداخت. چندی بعد ناصرالدین او را به قلعه الموت نزد علاءالدین محمد هفتمین خلیفه حسن صباح برد، و سپس ملازم رکن الدین خورشاه آخرین فرمانروای اسماعیلی شد و چون هلاکو عزم تسخیر قلاع اسماعیلیه کرد رکن الدین خورشاه به صوابدید خواجه تسلیم شد و خواجه نصیر از آن پس به دربار هلاکو راه یافت و از مقربان و معتمدان وی گشت و تا روزی که هلاکو وفات یافت خواجه به عزت واحترام و قدرت از ملازمان و به تعبیری وزیر او بود، و هم در عهد و به اشارت هلاکو در سال 657 به بنای رصدخانه مراغه مشغول شد و به فرمان هلاکو «جمیع اوقاف ممالک ایلخانی تحت اختیار او قرار داده شد و خواجه دوبار، یکی در سال 662، دیگری اندکی قبل از فوت خود به بغداد رفت تا امور اوقاف را تحت نظر بگیرد و پس ازوضع مخارج و مستمریات مازاد آن را برای انجام عمل رصد ضبط کند. در ضمن این سفرها آنچه کتاب و آلات رصدی برای کار خود لازم می دانست از اطراف جمع نمود و... خواجه خلاصه اعمال و رصدهای خود و یاران خویش را در کتاب زیج ایلخانی مدون نمود». پس از هلاکو، اباقاخان نیز خواجه را گرامی داشت.
خواجه نصیرالدین گذشته از مقامات علمی که داشته و تصانیف گرانبهائی که در علوم مختلف پرداخته است ، وجودش منشاء خدمت بسیار مهمی به معارف بشری بوده است بدین شرح که : به مناسبت نفوذش در دربار هلاکوخان مقدار معتنابهی از کتب نفیس عهد خویش را که در معرض دستبرد تاتار ودر شرف تلف شدن بود فراهم آورد و در کتابخانه ای نگهداری کرد. تعداد کتبی را که در این کتابخانه به سعی و همت خواجه فراهم آمده بود تا چهارصد هزار مجلد نوشته اند. همچنین نفوذ و منزلت وی باعث نجات جان بسیاری از فضلا و علمای عهد، از تیغ خونریز تاتار شد. وفات خواجه به سال 672 هَ. ق. در بغداد اتفاق افتاد. وی گدشته از تدریس و تصنیف و تحقیق ، گاهی نیز تفنن را به شاعری می پرداخت ، ابیاتی به نام او درتذکره ها ثبت است. از آن جمله است این رباعی :بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

ابوجعفر نصیر الدین محمد بن حسن طوسی ( و. ۵۹۷ - ف. ۶۷۲ ه.ف . ) از علمای بزرگ ریاضی و نجوم و حکمت ایران در قرن هفتم و نیز از وزرائ آن عصر است . مدتی در دستگاه اسماعیلیه بود و هنگام حمله هلاکوخان مغول به ایران برای نجات مسلمانان از خونریزیهای آن مرد سفاک بخدمت او در آمد و با تدابیر خاصی از خرابی شهرها و کشتار دسته جمعی مردم بدست هلاکو جلوگیری کرد . این دانشمند که در ضمن یکی از فقهای مذهب تشیع است هلاکو خان را به ایجاد رصد خانه در مراغه و ترتیب زیج جدیدی که بعدا به زیج ایلخانی مشهور گردید و خود تصدی این کار را برعهده گرفت تشویق کرد . گویند تمام اوقاف نیز در سراسر ممالک مفتوحه مغول در تحت نظر او بود . از خواجه تالیفات متعددی دررشته علوم ریاضی نجوم منطق علوم طبیعی حکمت الهی و مجسطی باقی مانده است . او یکی از شارحان و مفسران کتاب [ اشارت ] ابو علی سینا است . از مشهورترین تالیف های او در عربی شرح اشارات ابن سینا و در فارسی کتاب [ اخلاق ناصری ] است که در غایت نیکویی سخنان افلاطون و ارسطو را در حکمت عملی جمع کرده و آرائ متقدمین را شرح و شبهات متاخرین را رد نموده است . دیگر کتاب [ تجرید الکلام فی تحریر عقاید الاسلام ] و این تجرید که در الهیات است طرف توجه عده کثیری از شراح و صاحبان رسائل کلامیه است و نیز [ تذکره نصیریه ] در هیئت و [ اساس الاقتباس ] در منطق و [ اوصاف الاشراف ] در عرفان و رسالات و کتبی بزبان عربی در منطق و هیئت و هندسه از او باقی است .، محمد بن فخر الدین محمد بن حسن مکنی به ابو جعفر وملقب به استاد البشر و عقل حادی عشر و خواجه مشهور و معروف به خواجه نصیر الدین طوسی و خواجه نصیر طوسی از اعاظم رجال قرن هفتم وازاجل. علمای جامع ایران است . وی به سال ۵۹۷ هجری قمری در جهرود قم یا در طوس ولادت یافت . وفات خواجه به سال ۶۷۲ هجری قمری در بغداد اتفاق افتاد . از تالیفات اوست : ۱ - تحریر اقلیدس ۲ - الرساله الشافیه عن الشک فی الخطوط المتوازیه . ۳ - تحریر مجسطی .

پیشنهاد کاربران

بپرس