نظامی گنجوی ابومحمد الیاس

نِظامی گنجوی، ابومحمد الیاس (گنجه ح ۵۳۵ـ۶۱۴ق)
خمسه نظامی، واقع در موزه هنرهای متروپولیتن نیویورک
شاعر و داستان سرای ایرانی. بیشتر زندگی خود را در گنجه گذراند. در مقدمه ها و مؤخره های مثنوی هایش برخی پادشاهان روزگار خود را ستوده است. به دربار شروان شاهان راه داشت. از بیشتر دانش های روزگار خود، از جمله طب، نجوم، ادبیات، علوم اسلامی و عربی، آگاه بود. به تصوف و عرفان گرایش داشت و گویا مرید اخی فرخ زنجانی ( ـ۵۵۷ ق) بود. در شعر از شاعران پیش از خود، از جمله سنایی و فردوسی تأثیر پذیرفت. در قالب های مثنوی و غزل و قصیده شعر گفته، اما بیشتر به سبب مثنوی های داستانی اش، معروف به خمسه، آوازه دارد. استادی نظامی در قصه پردازی بی مانند است. استفاده از استعاره ها و کنایه های پیچیده، ساختن ترکیبات شاعرانه، قدرت تخیل قوی و توصیفات بی نظیر، به ویژه در موضوعات غنایی، از مؤلفه های شعری اوست. از مهم ترین درون مایه های شعر او انسان، اخلاق، صلح و آشتی، مهرورزی، آرمان خواهی و عدالت است. از آثارش: خمسه که عنوان پنج منظومه با نام های مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه (در دو بخش شرف نامه و اقبال نامه) است و به تصحیح وحید دستگردی به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۱۳ـ۱۳۱۷ش). برخی تذکره نویسان دیوان شعری حدود ۲۰هزار بیت به وی نسبت داده اند که بخشی از غزل ها و قصاید آن باقی مانده و به کوشش سعید حمیدیان با عنوان گنجینۀ نظامی گنجوی به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۷۶).