کمال الدین محمود رفیقی از خوشنویسان و نستعلیق نویسان صاحب نام و از شاعران سدهٔ نهم هجری در هرات بود. [ ۱]
لاهیجی در تذکرةالخطاطین کمال الدین محمود رفیقی هروی را مردی خوشنویس و لطیف طبع و شاعر نام برده است. [ ۲]
وی پدر مجنون رفیقی هروی معروف به «مجنون چپ نویس» است که خوشنویسی را از پدر آموخت آوازه اش از وی پیشی گرفت. عمدهٔ اطلاعاتی که از کمال الدین محمود رفیقی وجود دارد مربوط به مطالبی است که فرزندش مجنون در رساله هایی که از او باقیمانده درباره پدر و استادش به دست داده است. از جمله در رسالهٔ «خط و سواد» گفته است:
. . . چون کاتب مکتوب حقیقی، مجنون بن محمودالرفیقی - اصلح الله شانه ابدا - به مقتضیِ الولد الحر یقلّد بآبائه الغر از اوانِ طفولیّت تا زمانِ کهولیّت در تحصیلِ علمِ خط و تکمیل اعداد شتافت. . . [ ۳] »
همچنین در رسالهٔ «رسم الخط» به روشنی اعلام کرده که آموزه هایِ این رساله را از پدر و همانا استادش فرا گرفته است:
. . .
. . . [ ۴]
در مجالس النفائس به تاریخ ۸۹۶ ه. ق از سخنوری با نام مولانا رفیقی یاد شده که نباید محمود رفیقی باشد، چرا که اشاره ای به خوشنویسیِ وی نکرده است. [ ۵] از آنجا که مجنون رفیقی - که در این کتاب، مشهدی خوانده شده - به طبعِ شاعریِ پدرش اشاره کرده، عجیب است که در این تذکره از محمود رفیقی، به ویژه در آن سالها که در اوج بوده، یادی نشده است. در تذکره هایی چون تحفهٔ سامی نیز تنها از فرزند وی، مجنون، یاد شده است. [ ۶]
از آثار خوشنویسی کمال الدین محمود رفیقی نسخه های نادری در دست است. سه نسخهٔ ارزشمندی که رقم این خوشنویس را دارد، از این قرارند:
• نسخه ای از پنج گنج جامی که به خط نستعلیق است. این نسخه در گذشته در کتابخانهٔ مسجد ایاصوفیه به شمارهٔ ۴۸۵۴ بوده است و اکنون با شمارهٔ ۳۸۵۳ در کتابخانهٔ مسجد جامع سلیمانیهٔ استانبول نگهداری می شود و در انجامهٔ آن به خط رقاع و تاریخ ۸۹۰ ه. ق این رقم آمده است: «و تَمّت هذِهِ الفیض بخط العبد محمود الرفیقی فی شهر شعبان المعظم سنه تِسعین و ثَمانمایه» که در کتاب در احوال و آثار خوشنویسان اثر مهدی بیانی به اشتباه تاریخِ کتابت ۸۹۳ نقل شده است. [ ۷]
• نسخه ای از دیوان حافظ که در انجامهٔ آن این رقم آمده است و پژوهشگر معاصر حمیدرضا قلیچ خانی شرح کاملی از آن را داده است[ ۸] : «تَمّت الدیوان بعون الملک الرّحمن بخط العبد محمود الرفیقی فی شهور سنه احدی تِسعین و ثَمانمایه ببلده دارالسلطنه هراه حسّت عن الآفات و البلیات» و در کنارِ لچکیِ پایانِ صفحه، عبارتِ زیر به شکل چلیپا و با رنگ قهوه ای نوشته شده است: «یلوح الخط فی القرطاس دهرا و کاتبه رمیم فی التراب»
• نسخه ای دیگر که در کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» تاریخ آن به اشتباه ۸۹۳ یاد شده است. [ ۹] اما فکری سلجوقی، پژوهشگر افغان، در حدود شصت سال پیش این نسخه را چنین معرفی کرده است: «سال گذشته کتابی به خط محمود رفیقی به دست آمد. نگارنده کتاب مذکور را به موزهٔ هرات خریداری و قید نمودهام این کتاب سراپا به خط محمود رفیقی و مسمّی به ذخیره الملوک مولفهٔ حضرت می رسید علی همدانی که در سال ۸۹۸ ق. تحریر یافته در آخر کتاب رقم کاتب به این مضمون مرقوم است: «و تَمّ ذلک الفیض الحقیقی بخط العبد محمود الرفیقی. . . »[ ۱۰] عبدالحی حبیبی همین اثر را چنین معرفی کرده است: «ص ۳۲۴ فهرست موزهٔ هرات، ابعاد ۲۳ در ۱۰٫۵ سانتیمتر، شامل ۱۱۹ ورقِ ۱۵ سطری بر کاغذ خانبالغ در هرات و خط نستعلیق خوش نوشته است با رقم: العبده محمودالرفیقی الهروی فی شهور سنه ۸۹۸ ق. » ( [ ۱۱]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفلاهیجی در تذکرةالخطاطین کمال الدین محمود رفیقی هروی را مردی خوشنویس و لطیف طبع و شاعر نام برده است. [ ۲]
وی پدر مجنون رفیقی هروی معروف به «مجنون چپ نویس» است که خوشنویسی را از پدر آموخت آوازه اش از وی پیشی گرفت. عمدهٔ اطلاعاتی که از کمال الدین محمود رفیقی وجود دارد مربوط به مطالبی است که فرزندش مجنون در رساله هایی که از او باقیمانده درباره پدر و استادش به دست داده است. از جمله در رسالهٔ «خط و سواد» گفته است:
. . . چون کاتب مکتوب حقیقی، مجنون بن محمودالرفیقی - اصلح الله شانه ابدا - به مقتضیِ الولد الحر یقلّد بآبائه الغر از اوانِ طفولیّت تا زمانِ کهولیّت در تحصیلِ علمِ خط و تکمیل اعداد شتافت. . . [ ۳] »
همچنین در رسالهٔ «رسم الخط» به روشنی اعلام کرده که آموزه هایِ این رساله را از پدر و همانا استادش فرا گرفته است:
. . .
. . . [ ۴]
در مجالس النفائس به تاریخ ۸۹۶ ه. ق از سخنوری با نام مولانا رفیقی یاد شده که نباید محمود رفیقی باشد، چرا که اشاره ای به خوشنویسیِ وی نکرده است. [ ۵] از آنجا که مجنون رفیقی - که در این کتاب، مشهدی خوانده شده - به طبعِ شاعریِ پدرش اشاره کرده، عجیب است که در این تذکره از محمود رفیقی، به ویژه در آن سالها که در اوج بوده، یادی نشده است. در تذکره هایی چون تحفهٔ سامی نیز تنها از فرزند وی، مجنون، یاد شده است. [ ۶]
از آثار خوشنویسی کمال الدین محمود رفیقی نسخه های نادری در دست است. سه نسخهٔ ارزشمندی که رقم این خوشنویس را دارد، از این قرارند:
• نسخه ای از پنج گنج جامی که به خط نستعلیق است. این نسخه در گذشته در کتابخانهٔ مسجد ایاصوفیه به شمارهٔ ۴۸۵۴ بوده است و اکنون با شمارهٔ ۳۸۵۳ در کتابخانهٔ مسجد جامع سلیمانیهٔ استانبول نگهداری می شود و در انجامهٔ آن به خط رقاع و تاریخ ۸۹۰ ه. ق این رقم آمده است: «و تَمّت هذِهِ الفیض بخط العبد محمود الرفیقی فی شهر شعبان المعظم سنه تِسعین و ثَمانمایه» که در کتاب در احوال و آثار خوشنویسان اثر مهدی بیانی به اشتباه تاریخِ کتابت ۸۹۳ نقل شده است. [ ۷]
• نسخه ای از دیوان حافظ که در انجامهٔ آن این رقم آمده است و پژوهشگر معاصر حمیدرضا قلیچ خانی شرح کاملی از آن را داده است[ ۸] : «تَمّت الدیوان بعون الملک الرّحمن بخط العبد محمود الرفیقی فی شهور سنه احدی تِسعین و ثَمانمایه ببلده دارالسلطنه هراه حسّت عن الآفات و البلیات» و در کنارِ لچکیِ پایانِ صفحه، عبارتِ زیر به شکل چلیپا و با رنگ قهوه ای نوشته شده است: «یلوح الخط فی القرطاس دهرا و کاتبه رمیم فی التراب»
• نسخه ای دیگر که در کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» تاریخ آن به اشتباه ۸۹۳ یاد شده است. [ ۹] اما فکری سلجوقی، پژوهشگر افغان، در حدود شصت سال پیش این نسخه را چنین معرفی کرده است: «سال گذشته کتابی به خط محمود رفیقی به دست آمد. نگارنده کتاب مذکور را به موزهٔ هرات خریداری و قید نمودهام این کتاب سراپا به خط محمود رفیقی و مسمّی به ذخیره الملوک مولفهٔ حضرت می رسید علی همدانی که در سال ۸۹۸ ق. تحریر یافته در آخر کتاب رقم کاتب به این مضمون مرقوم است: «و تَمّ ذلک الفیض الحقیقی بخط العبد محمود الرفیقی. . . »[ ۱۰] عبدالحی حبیبی همین اثر را چنین معرفی کرده است: «ص ۳۲۴ فهرست موزهٔ هرات، ابعاد ۲۳ در ۱۰٫۵ سانتیمتر، شامل ۱۱۹ ورقِ ۱۵ سطری بر کاغذ خانبالغ در هرات و خط نستعلیق خوش نوشته است با رقم: العبده محمودالرفیقی الهروی فی شهور سنه ۸۹۸ ق. » ( [ ۱۱]
wiki: کمال الدین محمود رفیقی