کیلان

کیلان شهری واقع در بخش مرکزی شهرستان دماوند در استان تهران ایران است. از آثار تاریخی این شهر میتوان به مسجد جامع کیلان، مسجد صاحب الزمان، قلعه حاج عسگر، قلعه کوهان، قلعه رستم گیو ، حمام شمس و مش خدیجه، چنار محله ساران و. . . نام برد.
جمعیت این شهر براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ ایران، ۲۸۸۲ نفر ( ۹۲۷ خانوار ) شامل ۱۴۷۸ مرد و ۱۴۰۴ زن می باشد[ ۱] جمعیت کیلان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۳۰۳۸ نفر بوده است.
بنابر نظر مهدی علمداری پژوهشگر زبان شناس[ ۲] گویش مردم کیلان همچون مناطق دماوند و آبسرد و عین ورزان، گویش دماوندی است[ ۳] .
کیلان قصبه ای از دهستان جمعآبرود است که در بخش حومه شهرستان دماوند و در 24 هزارگزی جنوب دماوند واقع است. سردسیر و کوهستانی است و ۳۰۳۸ تن سکنه دارد. مسجد جامع آن قدیمی است. مزرعه برن هشت و دو مزرعه دیگر جزء این ده می باشد.
از قدیمی ترین طایفه های این شهر میشود به طایفه احمد لر ( احمد محمد عباسی ) اشاره کرد. این طایفه از نظر سواد قرآنی شهرت فراوانی داشتن جوری که روستا های اصراف هم از این طایفه برای با سواد کردن بیشتر مردمان خود بهره می بردند.
مقبره این طایفه هم در قلعه معروف شهر کیلان ( قلعه کوهان ) به خاک سپرده شده است.
کهنترین سکونتگاه انسان در اطراف کیلان در نزدیکی قلعه حاجی عسگر قرار دارد که در سال ۱۳۶۸ توسط هیئت بررسی منطقه دماوند به سرپرستی عنایت اله امیرلو شناسایی و در سال ۱۳۶۹ کاوش شد. در این کاوشها ابزارهای سنگی و استخوان حیوانات یافت شد که طبق نظر کاوشگر مربوط به دوره فراپارینه سنگی و بین ۱۴ تا ۱۸ هزار سال قدمت دارند[ ۴] . بازنگری یافته های قلعه عسگر توسط فریدون بیگلری در موزه ملی ایران نشان داد که ابزارهای سنگی یافت شده از لحاظ فناوری و گونه شناسی دارای ویژگیهای مشخص صنایع دوره نوسنگی منطقه از جمله استفاده از تکنیک تراش فشاری است[ ۵] . با توجه به نتایج این مطالعه جدید قدمت سکونت در قلعه عسگر حدود ۸ هزار سال است. مهمترین آثار و ابنیه تاریخی کیلان عبارتند از:
• تپه های باستانی با محوطه های تاریخی که در واقع قلعه و دژهایی می باشند که در درون سلسله اساطیر کیلان و در عصر مادها بر روی تپه ها و خاکریزهای مصنوعی بنا گردیده و در طی دوره اول جنگ های آشور و ماد به کلی ویران شده اند.
• مسجد جامع کیلان :این مسجد بین ۸۵۰ تا ۱۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارد و به قولی بنا به فرمان حسن عسگری و به سبک مساجد دوره اولیه اسلامی بنا گردیده است. نمای دخلی این مسجد از نظر معماری و گچ بری های سر در و محراب آن قابل توجه است. در داخل این مسجد ، ۱۵ ستون قطور به نام فیل پایه وجود دارد که بر ارزش و اعتبار این بنا می افزاید. در سال ۱۳۶۸، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به منظور حفظ این اثر ارزشمند و جلوگیری از تخریب احتمالی به ویژه ریزش و سقوط پوشش سقف و بام نسبت به مرمت آن اقدام نمود. این اقدامات شامل افزایش ارتفاع بنا از داخل و برداشت و تعویض پوشش بنا و ایجاد پوشش شیروانی به جای پوشش چوبی و گلی آن می باشد.
• حسینیه کیلان :بنای اولیه این حسینیه جزء نخستین حسینیه هایی است که بعد از وقایع کربلا، در ایران ساخته شد. این ساختمان تاکنون سه بار تجدید بنا شده است.
• حمام های تاریخی مثل حمام عمادین، حموم مشخدیجه، شمس، علی جمال و چندین خانه تاریخی.
• امامزاده های موجود در محله های کوهان، زیارت وساران.
• آثار تاریخی موجود در روستاهای پراکنده مجاور کیلان.

شهری در استان تهران، و بخش مرکزی شهرستان دماوند. با ارتفاع ۱,۷۰۰ متر، در منطقه ای کوه پایه ای در ۶۹کیلومتری شرق جنوبی تهران و ۲۰کیلومتری جنوب شرقی دماوند، سر راه دماوند به ایوانکی، قرار دارد. رودخانۀ جمع آبرود از کنار این شهر می گذرد. اقلیم آن معتدل مایل به سرد و نیمه خشکو جمعیت ۳,۲۶۳ نفر است (۱۳۸۵).