روستای خویدک در دهستان
فهرج بخش مرکزی استان یزد در مرکز ایران واقع شده است.
خویدک در فاصله ۲۰ کیلومتری از
استان یزد و در مسیر جاده
یزد - بافق قرار دارد. آب و هوای سوزان صحرایی و نیمه صحرایی دارد. دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد و خشک می باشد. قدمت این روستا به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بر می گردد.
این روستا در کتب قدیمی به عنوان یکی از سه راس قرآی ثلاثه یزد که «فهرج» و «سریزد» نیز شامل آنهاست، به شمار می رود.
با توجه به برخی نظرات گفته می شود این روستا همان شهر باستانی ایساتیس می باشد، پس از گذشت ده ها قرن بقایای شهر ایساتیس در دامنه شمالی روستا قابل مشاهده است. در متون محلی یزد نام این روستا همیشه در کنار روستای
فهرج قرار داشته است. این روستا تا قرن هشتم ه. ق به عنوان یکی از شهرهای یزد مطرح بوده است. ابن بلخی در توصیفات خود از این شهر به جایگاه مهم کشاورزی آن می پردازد. [ ۱] پس از قرن هشتم ه. ق خویدک یکی از نواحی مهریجرد یا مهریز به شمار می رفته است. [ ۲]
خویدک در اصطلاح محلی به نام سرسبزی و همچنین نام یک نوع خربزه معروف است که در قدیم در روستا کاشته می شده است، مردم محلی آن را «ختک xetk» یا «خدک xedk» می خوانند و در کتب «خویدک xavidak» نامیده شده است.
خویدک دارای آثار باستانی با ارزشی از جمله قلعه خویدک،
مسجد جامع قدیم ( احتمال می رود از اولین مساجد ایران باشد ) ،
مسجد پنجه علی یا چهار میل ( قدمگاه ) ، مسجد حاجی شمس، آسیاب آبی، قنات ۳۰۰۰ ساله، رخت شور خانه، تپه های شنی ( تل ریگ ) ،
آب انبار حاج سید حسین و نخل ۲۰۰ ساله ( که امروزه در مراسم عزاداری
امام حسین با این نخل مراسم نخل برداری صورت می گیرد ) می باشد.
قدمگاه مسجد «چهار میل» یکی دیگر از آثار باستانی روستا به شمار می رود که به شکل یک اتاق منفرد در کنار روستا قرار گرفته و یک سنگ که نشانهٔ پایی بر آن دیده می شود در گوشه ای از این مسجد نصب شده است. بر دیوار بنای این مسجد قطعه سنگ مرمرین مربوط به مقبرهٔ «محمد طالب بن حاجی الحرمین شاه حسین» متوفی در ۱۰۴۴ قابل مشاهده است. [ ۳]
قبرستانی بین خویدک و
هرفته نیز وجود دارد که تمام قبرهای آن به سمت شیراز قرار دارد، که بنا به گفته «ساشا ریاحی مقدم» مشاور وقت اداره کل میراث فرهنگی استان یزد، مردم محلی اعتقاد دارند که مردمان دوران باستان، مردگانشان را به سمت تخت جمشید دفن می کرده اند اما سند یا پژوهشی در ارتباط با این فرضیه یافت نشده است. [ ۴]
