بهرام بیضایی در فیلم ها و نمایش ها و کارهای نوشته اش با بازیگران و هنرمندان و ناشرانِ فراوانی همکاری کرده است. بعضی از همکارانش بیش از یک بار با او کار کرده اند و بعضی جز بیضایی با غیری همکاریِ عمده ای نداشته اند و به همکاری با بیضایی شناخته شده اند.
. . . خوبی ما بستگی به فیلم های خوب و کارگردان های خوب دارد. . . . اگر مثل بیضایی، پنج تا وجود داشت، من و همکارانم تعداد بازی های خوبمان خیلی بیشتر می شد.
مهدی هاشمی، اوایلِ نیمهٔ دوّمِ دههٔ ۱۳۷۰[ ۲]
شیوه بازی گرفتن آقای بهرام بیضایی منطبق بر دیدگاه و سلیقه منحصر به فردشان بود. ایشان دقیقاً می دانستند که چه می خواهند و همان را از بازیگران می طلبیدند. . . .
علیرضا خمسه، ۱۳۹۷[ ۳]
سال ۱۳۵۱ از بازیگران نمایش کوریولانوس اثر برتولت برشت بودم که در سنگلج اجرا می شد. هیجان زیادی داشتم وقتی از بچه ها شنیدم بهرام بیضایی هم به تماشای نمایش آمده و پس از اجرا نیز به پشت صحنه ی نمایش آمد. مدتی بعد که باز او را در پشت صحنه ی نمایش آ سید کاظم دیدم، این بار جلو آمد و گفت: «در نمایشنامه های فرنگی بد نیستی حالا آمده ام ببینم در نمایشنامه ی ایرانی چطور بازی می کنی. »
مجید مظفّری، ۱۴۰۱[ ۴]
با این که محدودیت های گوناگون نگذاشت تا بیضایی چندان که می خواست فیلم بسازد و نمایش اجرا کند، او با بازیگرانِ فراوانی کار کرد – اغلب با «بازیگران حرفه ای به ویژه آن ها که رگ و ریشهٔ تآتری دارند»[ ۵] و گاهی در کارهایی که نافرجام مانده و به تکمیل و انتشار نرسیده. کار با بازیگرانِ تئاتر در سینما را خسرو دهقان نمونه ای می داند از این «خصیصه» که بیضایی «دوست دارد روی تک تک سلول های فیلم اش، احاطه و کنترل مو به مو و صد در صد داشته باشد. »[ ۶] بازی برای بیضایی موضوعِ گفتارهای نظری ( از جمله رضا کیانیان ) [ ۷] و آرزوی بازیگرانِ فراوانی ( از جمله آزیتا حاجیان و علی نصیریان ) [ ۸] بوده است. سه بازیگرِ زنِ نقشِ اوّل در سینمای بیضایی پروانه معصومی و سوسن تسلیمی و مژده شمسایی بوده اند. رضا کیانیان در مقاله ای به نامِ «بازی برای بیضایی» نوشته: «همان طور که بهترین بازیگر آثار کوروساوا، توشیرو می فونه بود، بهترین بازیگر آثار بیضایی هم سوسن تسلیمی بوده است. [ پانویس ۱] در بازی های او برای بیضایی تصنعی نمی بینیم. حرکات او طوری ست که انگار سال ها از آن خود او بوده اند. اما می دانیم که این حرکات از اصل مال بیضایی ست، ولی تسلیمی قدرت استحاله ی آن ها را در خود و ارایه ی طبیعی و قابل باور آن ها را داشته؛ به علاوه ی این که فهم آیین و روایت را نیز داشته و دارد. »[ ۹] مژده شمسایی نیز، با سنجشِ تجربهٔ خودش در بازی برای بیضایی در زمانی که بازیگر نبود با زمانی که بازیگرِ حرفه ای شده بود، کارِ معصومیِ تازه کار و تسلیمیِ آموخته با بیضایی را دو جورِ متفاوت شناخته: «. . . معمولاً بیضایی وقتی با بازیگران حرفه ای و تکنیکی کار می کند نقش را تحلیل می کند و زیر و بم نقش را برای بازیگر می شکافد تا هر چه بازیگر می تواند به نقش بیفزاید، ولی وقتی با بازیگر غریزی کار می کند اصلاً وارد تحلیل و تفسیر درباره نقش نمی شود و با این مفاهیم او را گیج نمی کند و سعی می کند بازیگر تنها لایه رویه نقش را به سادگی و روانی اجرا کند. »[ ۱۰] تسلیمی در گفتگویی مکاتبه ای در پاییزِ ۱۳۷۹ دربارهٔ همکاریش با بیضایی آورده: «من هر دانشی که از بازیگری در سینما کسب کرده ام، از بیضایی می دانم. او لازم می دانست که من همه چیز را بدانم و آنها را در جریان کار به من یاد می داد. »[ ۱۱] بعضی از کارهای بیضایی، مانند سگ کُشی و طرب نامه، بازیگر بسیار داشت و بدین واسطه شماری از شاگردانش نیز مجالِ بازی در کارهای سینمایی و تئاتریِ او را یافتند. حسّاسیتِ بیضایی در گزینش و آزمایشِ بازیگرانِ کارهایش مشهور بوده است، چنان که به خاطرِ تحمیلِ بازیگر به کارش یکی از بزرگ ترین پروژه های سینمایی خود را تعطیل کرد: عیّارِ تنها، که می خواستند نقش اوّلش را به بهروز وثوقی بدهند، در حالی که بیضایی منوچهر فرید را برای آن نقش در نظر گرفته بود. بیضایی دربارهٔ این حسّاسیتِ خود فیلم هم ساخت: وقتی همه خوابیم ( ۱۳۸۷ ) . او «ابائی از دادن نقشهای فیلمهایش به آدم های غیرمعروف غیرپولساز نداشته است» و بدین ترتیب بازیگرانی مانندِ پرویز فنّی زاده و حسین پرورش را به سینمادوستان شناسانید. [ ۱۲]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلف. . . خوبی ما بستگی به فیلم های خوب و کارگردان های خوب دارد. . . . اگر مثل بیضایی، پنج تا وجود داشت، من و همکارانم تعداد بازی های خوبمان خیلی بیشتر می شد.
مهدی هاشمی، اوایلِ نیمهٔ دوّمِ دههٔ ۱۳۷۰[ ۲]
شیوه بازی گرفتن آقای بهرام بیضایی منطبق بر دیدگاه و سلیقه منحصر به فردشان بود. ایشان دقیقاً می دانستند که چه می خواهند و همان را از بازیگران می طلبیدند. . . .
علیرضا خمسه، ۱۳۹۷[ ۳]
سال ۱۳۵۱ از بازیگران نمایش کوریولانوس اثر برتولت برشت بودم که در سنگلج اجرا می شد. هیجان زیادی داشتم وقتی از بچه ها شنیدم بهرام بیضایی هم به تماشای نمایش آمده و پس از اجرا نیز به پشت صحنه ی نمایش آمد. مدتی بعد که باز او را در پشت صحنه ی نمایش آ سید کاظم دیدم، این بار جلو آمد و گفت: «در نمایشنامه های فرنگی بد نیستی حالا آمده ام ببینم در نمایشنامه ی ایرانی چطور بازی می کنی. »
مجید مظفّری، ۱۴۰۱[ ۴]
با این که محدودیت های گوناگون نگذاشت تا بیضایی چندان که می خواست فیلم بسازد و نمایش اجرا کند، او با بازیگرانِ فراوانی کار کرد – اغلب با «بازیگران حرفه ای به ویژه آن ها که رگ و ریشهٔ تآتری دارند»[ ۵] و گاهی در کارهایی که نافرجام مانده و به تکمیل و انتشار نرسیده. کار با بازیگرانِ تئاتر در سینما را خسرو دهقان نمونه ای می داند از این «خصیصه» که بیضایی «دوست دارد روی تک تک سلول های فیلم اش، احاطه و کنترل مو به مو و صد در صد داشته باشد. »[ ۶] بازی برای بیضایی موضوعِ گفتارهای نظری ( از جمله رضا کیانیان ) [ ۷] و آرزوی بازیگرانِ فراوانی ( از جمله آزیتا حاجیان و علی نصیریان ) [ ۸] بوده است. سه بازیگرِ زنِ نقشِ اوّل در سینمای بیضایی پروانه معصومی و سوسن تسلیمی و مژده شمسایی بوده اند. رضا کیانیان در مقاله ای به نامِ «بازی برای بیضایی» نوشته: «همان طور که بهترین بازیگر آثار کوروساوا، توشیرو می فونه بود، بهترین بازیگر آثار بیضایی هم سوسن تسلیمی بوده است. [ پانویس ۱] در بازی های او برای بیضایی تصنعی نمی بینیم. حرکات او طوری ست که انگار سال ها از آن خود او بوده اند. اما می دانیم که این حرکات از اصل مال بیضایی ست، ولی تسلیمی قدرت استحاله ی آن ها را در خود و ارایه ی طبیعی و قابل باور آن ها را داشته؛ به علاوه ی این که فهم آیین و روایت را نیز داشته و دارد. »[ ۹] مژده شمسایی نیز، با سنجشِ تجربهٔ خودش در بازی برای بیضایی در زمانی که بازیگر نبود با زمانی که بازیگرِ حرفه ای شده بود، کارِ معصومیِ تازه کار و تسلیمیِ آموخته با بیضایی را دو جورِ متفاوت شناخته: «. . . معمولاً بیضایی وقتی با بازیگران حرفه ای و تکنیکی کار می کند نقش را تحلیل می کند و زیر و بم نقش را برای بازیگر می شکافد تا هر چه بازیگر می تواند به نقش بیفزاید، ولی وقتی با بازیگر غریزی کار می کند اصلاً وارد تحلیل و تفسیر درباره نقش نمی شود و با این مفاهیم او را گیج نمی کند و سعی می کند بازیگر تنها لایه رویه نقش را به سادگی و روانی اجرا کند. »[ ۱۰] تسلیمی در گفتگویی مکاتبه ای در پاییزِ ۱۳۷۹ دربارهٔ همکاریش با بیضایی آورده: «من هر دانشی که از بازیگری در سینما کسب کرده ام، از بیضایی می دانم. او لازم می دانست که من همه چیز را بدانم و آنها را در جریان کار به من یاد می داد. »[ ۱۱] بعضی از کارهای بیضایی، مانند سگ کُشی و طرب نامه، بازیگر بسیار داشت و بدین واسطه شماری از شاگردانش نیز مجالِ بازی در کارهای سینمایی و تئاتریِ او را یافتند. حسّاسیتِ بیضایی در گزینش و آزمایشِ بازیگرانِ کارهایش مشهور بوده است، چنان که به خاطرِ تحمیلِ بازیگر به کارش یکی از بزرگ ترین پروژه های سینمایی خود را تعطیل کرد: عیّارِ تنها، که می خواستند نقش اوّلش را به بهروز وثوقی بدهند، در حالی که بیضایی منوچهر فرید را برای آن نقش در نظر گرفته بود. بیضایی دربارهٔ این حسّاسیتِ خود فیلم هم ساخت: وقتی همه خوابیم ( ۱۳۸۷ ) . او «ابائی از دادن نقشهای فیلمهایش به آدم های غیرمعروف غیرپولساز نداشته است» و بدین ترتیب بازیگرانی مانندِ پرویز فنّی زاده و حسین پرورش را به سینمادوستان شناسانید. [ ۱۲]
