قائن

قاین یا قائِن، یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران و دومین شهر پر جمعیت خراسان جنوبی است . قائن در صد کیلومتری مرکز استان واقع شده است. این شهر به دلیل زعفران و زرشک مرغوب آن دارای شهرت جهانی است و به عنوان پایتخت زعفران و زرشک دنیا شناخته می شود. طبق آخرین داده های جغرافیایی بیشترین درازای شهر قاین ۷ کیلومتر می باشد. ( بیشترین درازای مرکز استان ۱۵ کیلومتر است یعنی حدودا دو برابر ) [ ۳] شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهن دژ، خندق و ارگ بوده، مهمترین شهر و مرکز ایالت قهستان بزرگ بوده است. بر اساس آثار تاریخی موجود قائن یکی از قدیمی ترین زیستگاه های بشر به حساب می آید. [ ۴]
بر اساس آخرین یافته های باستان شناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی ( حدود ۳۰ هزار سال قبل ) می رسد. بر اثر حفاری های باستان شناسی هیئت آمریکایی در غار خونیک در جنوب این شهر، تعدادی دست افزارهای سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی در این غار به دست آمد که از لحاظ مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی بسیار حائز اهمیت است. همچنین وجود تعداد زیادی تپه های باستانی در اطراف شهر قائن که بر اساس مشاهدات اولیه از دوران پیش از تاریخ دارای آثار و نشانه هایی است که قدمت طولانی سکونت در این منطقه از کشور ایران را اثبات کرده است.
نقل است که شهر قائن را کی لهراسپ پدر گشتاسب ساخته است. مارکوپولو در سفرنامه خود از این ناحیه به نام «تونوکاین» نام برده است که این نام از نام دو شهر بزرگ ایالت قهستان که تون ( فردوس امروزی ) و قائن باشند گرفته شده است. همچنین در سال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جامع آن یاد کرده است. ایالت قهستان، هم زمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قائن نسبت به آبادی های دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوه آن گزارش داده است. یکی از مهم ترین آثار تاریخی قائن، مسجد جامع آن است که از بناهای قرن هشتم هجری می باشد.
قائن در عصر زمامداران ساسانیان نیز از مراکز مهم قدرت و از شهرهای استراتژیک ایران به شمار می آمده است. [ ۵]
قاین در دوره اسلامی نیز بزرگترین شهر استان کوهستان[ ۶] ( قهستان ) بوده، به دلیل اینکه در مسیر راه های مهم تجاری {] و کرمان و سواحل دریای عمان به ( سنگ بست ) بوده، همواره اهمیت داشته است. اهمیت تجاری و اقتصادی قاین به حدی بوده که مقدسی در قرن چهارم هجری آن را ( دروازه عمان و بارانداز کرمان و انبار خراسان ) نامیده است. این شهر در دوره اسلامی دارای بارویی با دروازه های مختلف بوده و خندقی بر گرداگرد آن احاطه داشته که هنوز بخش اندکی از بقایای این خندق باقی است. [ ۵]