گُسَل یا گسله ( به انگلیسی: Fault ) به شکستگی هایی از
پوسته زمین گفته می شود که سنگ های دو طرف صفحهٔ شکستگی در برابر همدیگر حرکت کرده باشند. این جابه جایی می تواند از چند
میلی متر تا صدها متر باشد. انرژی آزاد شده به هنگام حرکت سریع گسل های فعال عامل وقوع اغلب
زمین لرزهها است. [ ۱] [ ۲]
گسل های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین لرزه نیز نتیجه نیروی رها شده در حین لغزش سریع لبه های یک گسل به هم است. بزرگ ترین نمونه های گسل مرزهای میان ورقه های
زمین ساختی کره زمین است. از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیه ای از تغییر شکل های پیچیده زمین را در بر می گیرد معمولاً به جای گسل از «منطقه گسلی» صحبت می کنند. بزرگ ترین گسل ایران گسل زاگرس است.
زمین شناسان گسل ها را بر اساس لغزش به سه دسته تقسیم می کنند:
• اگر لغزش کلی در جهت
شیب گسل باشد گسل شیب لغز ( Dip - slip fault ) نامیده می شود. [ ۳] گسل های شیب لغز هم می توانند «عادی» باشند و هم «معکوس». گسل های عادی هنگامی ایجاد می شوند که پوستهٔ زمین تحت کشش باشد. در گسل های شیب لغز عادی فرادیواره نسبت به فرودیواره به سمت پایین حرکت کرده است. وضعیت گسل های معکوس، خلاف گسل های عادی است؛ بدین معنی که فرادیواره نسبت به فرودیواره به سمت بالا حرکت می کند. گسل های معکوس هنگامی ایجاد می شوند که پوستهٔ زمین تحت فشار باشد. شیب گسل های معکوس نسبتاً زیاد و بیش از ۴۵° است. گسل های رانده جابه جایی ای همانند گسل های معکوس دارند منتها شیب صفحهٔ گسل کمتر از ۴۵° است. [ ۴]
• در صورتی که لغزش کلی به موازات
امتداد گسل باشد، گسل امتدادلغز ( Strike - slip fault ) نامیده می شوند. [ ۵] در گسل های امتدادلغز جابه جایی به موازات امتداد گسل صورت می گیرد. [ ۶] در این نوع گسل ها سطح گسل تقریباً عمودی است. گسل های امتدادلغز راست بر را گسل های
راست لغز و گسل های امتدادلغز چپ بر را گسل های چپ لغز نیز می نامند.
• در صورتی که لغزش دارای هر دو مؤلفهٔ امتدادی و شیبی باشد، گسل مورب لغز ( Oblique - slip fault یا Diagonal - slip fault ) نامیده می شوند. [ ۷] گسلی که هم مؤلفهٔ لغزشی امتدادی داشته باشد و هم مؤلفهٔ لغزشی شیبی، گسل مورب لغز نام دارد. [ ۸] تقریباً همهٔ گسل ها هر دو مؤلفه را دارند، ولو کوچک. در نتیجه برای اینکه همهٔ گسل ها در این دسته جای نگیرند، لازم است که هر دو مؤلفهٔ گسل های مورب لغز قابل اندازه گیری و درخور توجه باشند.
