امکان استعدادی

لغت نامه دهخدا

امکان استعدادی. [ اِ ن ِ اِ ت ِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) امکان استعدادی عبارت از کیفیت استعدادی است که موجب تهیؤ ماده برای صور و اعراض است بطور متعاقب و قابل شدت و ضعف است. امکان یا لحاظ میشود به اعتبار ماهیت و ذات خود و آن امکان ذاتی است و یا لحاظ میشود به اعتبار دوری و نزدیکی از وجود و آن امکان استعدادی است و بعبارت دیگر امکان یا حال و وصف ذات شی است که امکان ذاتی و موصوف آن ممکن ذاتی است و یا حال و وصف شی است برحسب آینده و برحسب سلب کلیه ضرورات فعلی که امکان استقبالی است و موصوف آن را ممکن به امکان استقبالی گویند و یا عبارت از کیفیت استعدادی است که تهیؤ ماده برای پذیرش صور و اعراض بطور متعاقب باشد امکان استعدادی گویند که قابل شدت و ضعف است و بعبارت دیگر کمال ما بالقوة را از آن جهت که بالقوة است و به اعتبار امر مستعد استعداد میگویند و به اعتبار مستعدله امکان استعدادی میگویند و امکان استعدادی در ماده بازاء امکان ذاتی است در جنس. و باشد که تهیؤ و استعداد را امکان خوانند چنانکه گویند نطفه ممکن است که انسان شود در این صورت عدم انسانیت در نطفه شرط باشد و هم بنظر به استقبال بود و این معنی خاص تر از اصل معنی امکان باشد. ( از فرهنگ علوم عقلی ، سجادی ص 90 ). و رجوع به امکان وقوعی و اساس الاقتباس ص 138 شود.

فرهنگ فارسی

امکان استعدادی عبارت از کیفیت استعدادی است که موجب تهیو ماده برای صور و اعراض است بطور متعاقب و قابل شدت و ضعف است .

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] واژه امکان در فلسفه ، هنگامی که بدون قید خاصی به کار می رود به معنای سلب ضرورت وجود و عدم از ماهیت است که همان امکان ماهوی است. امکان در یک معنا، به "استعداد یک شیء برای پذیرش حالتی جدیدگفته می شود که به همین مناسبت، این امکان را امکان استعدادی می نامند.
امکان در یک معنا، به "استعداد یک شیء برای پذیرش حالتی جدید" گفته می شود که به همین مناسبت، این امکان را امکان استعدادی می نامند. حالت جدیدی که شیء می پذیرد، ممکن است "صورت" (فعلیت) یا " عرض " جدیدی باشد. مثلا چوب با سوختن تبدیل به خاکستر می شود و در این فرایند، اساسا چوب به ماده جدیدی (خاکستر) بدل می شود که در این نوع تغییر در اصطلاح فلسفه، صورت شیء تغییر می کند و در مثال ما صورت چوب به صورت خاکستر تبدیل می گردد. با توجه به فرایند تبدیل چوب به خاکستر، درمی یابیم که وضعیت و حالت خاصی در چوب تحقق دارد که باعث می گردد با سوختن به خاکستر تبدیل شود؛ زیرا چیزهای سوختنی دیگری مثل نفت با سوختن، خاکستر ایجاد نمی کنند ولذا می فهمیم که سبب تولید خاکستر در وضعیت و حالت خود چوب نهفته است که در اصطلاح فلسفی از آن به استعداد چوب برای تبدیل به خاکستر یاد می کنند.
← اختصاص این معنی در ماده
امکان استعدادی، در دیدگاه مشهور فلاسفه از مفاهیم ماهوی محسوب می شود که در میان مقولات ده گانه ماهوی (یعنی اجناس اصلی ماهیات)، آن را از مقولات عرضی می شمرند. بنابراین اغلب فلاسفه اسلامی، امکان استعدادی را نوعی عرض می دانند و از میان مقولات عرضی (اجناس اصلی اعراض)، آن را از جنس "کیفیت" محسوب می کنند. بدین ترتیب امکان استعدادی، کیفیتی است که شرط لازم پذیرش حالت جدید در ماده است و بدون آن حصول تغییر و تبدل در مادیات، ممکن نخواهد بود. نام دیگر امکان استعدادی، "کیف استعدادی" است.
تفاوت امکان استعدادی با ماهوی
در مورد تفاوت امکان استعدادی با امکان ماهوی (امکان خاص) باید گفت که امکان استعدادی، به تبع نزدیکی یا دوری شیء نسبت به حالت جدیدی که می تواند بپذیرد، دارای شدت و ضعف می شود و لذاست که استعداد شدید یا ضعیف معنادار است و موضوع یا موصوف این امکان، ماده موجود در خارج است. اما امکان ماهوی، وصفی عقلی برای ماهیتی است که عقل ، تنها خود آن ماهیت را (صرف نظر از هر چیز دیگر حتی وجود یا عدم آن) در نظر گرفته است و لذا موضوع امکان ماهوی، ماهیت انتزاعی است و خود این امکان نیز وصفی اعتباری و از معقولات ثانیه فلسفی محسوب می شود. (امکان ماهوی) امکان ماهوی شدید و ضعیف نیز نمی شود چرا که معنای آن عبارت است از " سلب ضرورت " و سلب، شدت و ضعف ندارد. امکان ماهوی (بر خلاف امکان استعدادی که تنها وصف ماهیات موجود در عالم واقع است)، خواه ماهیت موجود باشد خواه معدوم، همواره وصف ماهیت قرار می گیرد.
wikifeqh: امکان_استعدادی

پیشنهاد کاربران

بپرس