امکان بالقیاس

[ویکی فقه] امکان در اصطلاح مشهور، به معنی سلب ضرورت وجود و عدم می باشد.
امکان در یک تقسیم به امکان بالذات و امکان بالقیاس الی الغیر تقسیم می شود.
← تعریف امکان بالذات
با توجه به مطالب فوق، روشن می شود که میان دو موجود، هیچگاه امکان بالقیاس برقرار نمی شود. زیرا هر دو موجود، یا علت و معلول اند یا معلول علت واحدی هستند؛ چه اینکه، اگر علت و معلول نباشند، در نهایت به علت واحدی منتهی می شوند چرا که همه عالم هستی، معلول ذات خداوند (واجب الوجود بالذات) است و طبق دلایل توحید ، این ذات، یگانه و واحد است و لذا همه موجودات عالم، معلول علتی واحد اند. آری اگر دو موجود فرض شود که هر دو واجب الوجود بالذات باشند، چون واجب بالذات محال است که دارای علت باشد، میان آن دو موجود، علیت و معلولیت برقرار نخواهد بود و لذا در نسبت با یکدیگر، دارای امکان بالقیاس خواهند بود. اما طبق دلایل توحید، تنها یک واجب الوجود بالذات موجود است و واجب بالذات دیگر، محال است موجود باشد. بنابراین امکان بالقیاس را باید میان دوشیئی سراغ گرفت که دست کم یکی از آن دو معدوم باشد؛ مثلا میان واجب الوجود بالذات (خداوند) و ممکناتی که معدوم اند یا میان دو ممتنع بالذات، امکان بالقیاس برقرار است.