[ویکی فقه] قاعده فراغ حکم به صحت عمل، هنگام شکِّ بعد از اتمام عمل را گویند.
قاعده فراغ، از قواعد فقهی مشهور و به معنای بنا گذاشتن بر درستی انجام عملی است که بعد از پایان آن در صحت آن شک شده است؛ یعنی انجام عمل مُسلّم می باشد و فقط در صحت آن شک به وجود آمده است.
توضیح
بنابراین، اگر پس از پایان کاری، شک پدید آید و علت آن هم صحت و فساد نفس عمل (نه اجزای آن) باشد، در آن جا قاعده فراغ جاری می گردد، ولی در جایی که شک در اثنای عمل، یعنی پس از پایان یافتن جزئی و شروع جزء دیگر، بروز نماید و سبب آن هم انجام یا عدم انجام یکی از اجزا باشد، به قاعده تجاوز عمل می شود؛ برای مثال، اگر نمازگزار در پایان نماز شک کند که نماز را به طور صحیح و در حال طهارت انجام داده یا این که هنگام ادای آن، بدون طهارت بوده است، این شک، شک بعد از فراغ است و او باید بر صحت نماز بنا گذاشته و به شک خود اعتنا نکند؛ ولی اگر شک در اثنای نماز پدید آید، مانند این که هنگام رکوع شک کند سوره را خوانده است یا نه، این شک، شک بعد از تجاوز از محل است.
عناوین مرتبط
...
قاعده فراغ، از قواعد فقهی مشهور و به معنای بنا گذاشتن بر درستی انجام عملی است که بعد از پایان آن در صحت آن شک شده است؛ یعنی انجام عمل مُسلّم می باشد و فقط در صحت آن شک به وجود آمده است.
توضیح
بنابراین، اگر پس از پایان کاری، شک پدید آید و علت آن هم صحت و فساد نفس عمل (نه اجزای آن) باشد، در آن جا قاعده فراغ جاری می گردد، ولی در جایی که شک در اثنای عمل، یعنی پس از پایان یافتن جزئی و شروع جزء دیگر، بروز نماید و سبب آن هم انجام یا عدم انجام یکی از اجزا باشد، به قاعده تجاوز عمل می شود؛ برای مثال، اگر نمازگزار در پایان نماز شک کند که نماز را به طور صحیح و در حال طهارت انجام داده یا این که هنگام ادای آن، بدون طهارت بوده است، این شک، شک بعد از فراغ است و او باید بر صحت نماز بنا گذاشته و به شک خود اعتنا نکند؛ ولی اگر شک در اثنای نماز پدید آید، مانند این که هنگام رکوع شک کند سوره را خوانده است یا نه، این شک، شک بعد از تجاوز از محل است.
عناوین مرتبط
...
wikifeqh: قاعده_فراغ
[ویکی اهل البیت] معنا و مفهوم قاعده فراغ این است که، انسان عاقل و آگاه هر عملی را که انجام می دهد اگر پس از عمل در بعضی از اجزا یا کیفیات آن شک کند که آیا صحیح بجا آورده است یا نه، قاعده مزبور می گوید صحیح بجا آورده است.
دلیل بر این قاعده، روایات، بنای عقلا و اجماع فقها است.
یکی از قواعد فقهی پُر کاربرد در ابواب مختلف فقه، «قاعده فراغ» است
معنا و مفهوم این قاعده این است که: انسان عاقل و آگاه هر عملی را که انجام می دهد اگر پس از عمل در بعضی از اجزاء یا کیفیت مقرّری آن شک کند که آیا صحیح بجا آورده است یا نه، قاعده مزبور می گوید صحیح بجا آورده است. زمینه اصلی حکم در مورد مزبور این بود که هر تکلیفی بایستی به طور یقین انجام داده شود. یعنی شخص مکلّف احراز قطعی نماید که از عهده تکلیف بر آمده است، ولی با نظر به این که شخص عاقل و آگاه با داشتن اختیار، متوجه کاری است که انجام می دهد، لذا تردید مزبور نمی تواند مکلّف را به انجام دوباره همان تکلیف وادار نماید. از این رو عقلا در هنگام فراموشی و شک، اصول عدمیه را جاری می کنند و می گویند طبیعت اولیه انسان، توجه و التفات داشتن به آن عمل و عدم خطا و فراموشی خواهد بود و این از اصول مسلّم عقلائی بوده که در هنگام شک، جاری می شود.چون عقلا این حالت را بر خلاف حالت اولیه انسان می دانند و اشتباه و فراموشی، عارض بر انسان می گردد و جزو طبیعت اولیه او نیست. پس وقتی شارع مقدس ما را مکلف کند و ما نیز در مقام امتثال و انجام صحیح عمل باشیم، طبیعت اولیه این خواهد بود که واجب مرکّب را با تمام اجزاء و شرائط و بدون هیچ مانعی بجا می آوریم و در هنگام بجا آوردن این واجب مرکّب، هر جزئی را در محل خود انجام می دهیم، لذا در هنگام شک، بنای عقلا این است که آن واجب را درست بجا آورده ایم.
با توجه به حکم عقل و کشف از واقعیتی که این قاعده دارد، (یعنی کشف می کند که آنچه انجام داده شده صحیح است)، این قاعده، توسط عده ای از عالمان اصول فقه، جزو أمارات است که کاشف از حقیقت می باشد
برخی از احادیثی که به آن استناد شده است، از این قرار است:
1. صحیحه زراره: زراره از امام صادق(ع) درباره شک در اجزای نماز می پرسد و امام (ع) می فرماید: «یَا زُرَارَةُ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ دَخَلْتَ فِی غَیْرِهِ فَشَکُّکَ لَیْسَ بِشَیْ ءٍ»؛
ای زراره! اگر از چیزی (فعلی) خارج شدی و داخل عمل بعدی شدی، و در همان عمل اول شک کردی، به آن شک اعتنا نکن. که کلام «اذا خرجت من شی ء ثمّ...» شامل قاعده فراغ می شود.
2. صحیحه محمد بن مسلم: محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل می کند: «کُلُّ مَا شَکَکْتَ فِیهِ مِمَّا قَدْ مَضَی فَامْضِهِ کَمَا هُوَ»؛
یکی از قواعد فقهی پُر کاربرد در ابواب مختلف فقه، «قاعده فراغ» است
معنا و مفهوم این قاعده این است که: انسان عاقل و آگاه هر عملی را که انجام می دهد اگر پس از عمل در بعضی از اجزاء یا کیفیت مقرّری آن شک کند که آیا صحیح بجا آورده است یا نه، قاعده مزبور می گوید صحیح بجا آورده است. زمینه اصلی حکم در مورد مزبور این بود که هر تکلیفی بایستی به طور یقین انجام داده شود. یعنی شخص مکلّف احراز قطعی نماید که از عهده تکلیف بر آمده است، ولی با نظر به این که شخص عاقل و آگاه با داشتن اختیار، متوجه کاری است که انجام می دهد، لذا تردید مزبور نمی تواند مکلّف را به انجام دوباره همان تکلیف وادار نماید. از این رو عقلا در هنگام فراموشی و شک، اصول عدمیه را جاری می کنند و می گویند طبیعت اولیه انسان، توجه و التفات داشتن به آن عمل و عدم خطا و فراموشی خواهد بود و این از اصول مسلّم عقلائی بوده که در هنگام شک، جاری می شود.چون عقلا این حالت را بر خلاف حالت اولیه انسان می دانند و اشتباه و فراموشی، عارض بر انسان می گردد و جزو طبیعت اولیه او نیست. پس وقتی شارع مقدس ما را مکلف کند و ما نیز در مقام امتثال و انجام صحیح عمل باشیم، طبیعت اولیه این خواهد بود که واجب مرکّب را با تمام اجزاء و شرائط و بدون هیچ مانعی بجا می آوریم و در هنگام بجا آوردن این واجب مرکّب، هر جزئی را در محل خود انجام می دهیم، لذا در هنگام شک، بنای عقلا این است که آن واجب را درست بجا آورده ایم.
با توجه به حکم عقل و کشف از واقعیتی که این قاعده دارد، (یعنی کشف می کند که آنچه انجام داده شده صحیح است)، این قاعده، توسط عده ای از عالمان اصول فقه، جزو أمارات است که کاشف از حقیقت می باشد
برخی از احادیثی که به آن استناد شده است، از این قرار است:
1. صحیحه زراره: زراره از امام صادق(ع) درباره شک در اجزای نماز می پرسد و امام (ع) می فرماید: «یَا زُرَارَةُ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ دَخَلْتَ فِی غَیْرِهِ فَشَکُّکَ لَیْسَ بِشَیْ ءٍ»؛
ای زراره! اگر از چیزی (فعلی) خارج شدی و داخل عمل بعدی شدی، و در همان عمل اول شک کردی، به آن شک اعتنا نکن. که کلام «اذا خرجت من شی ء ثمّ...» شامل قاعده فراغ می شود.
2. صحیحه محمد بن مسلم: محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل می کند: «کُلُّ مَا شَکَکْتَ فِیهِ مِمَّا قَدْ مَضَی فَامْضِهِ کَمَا هُوَ»؛
wikiahlb: قاعده_فراغ