حرز الامانی و وجه التهانی

[ویکی فقه] حرز الامانی و وجه التهانی (کتاب). کتاب حرز الامانی و وجه التهانی تالیف امام القراء ابو محمد قاسم بن فیره شاطبی شافعی است.
این اثر یکی از مهمترین آثار در علم تجوید و اصول و قواعد قرائات سبعه (قرائت های هفتگانه) می باشد که به نظم و بسیار موجز است. نام کتاب به تصریح مولف در بیت هفتاد «حرز الامانی و وجه التهانی» می باشد که به لحاظ زبان متن که نظم از نوع قصیده است به قصیده شاطبیه و به لحاظ اینکه حرف روی در قصیده لام است به قصیده لامیه شهرت پیدا کرده است. تعداد ابیات این قصیده همانگونه که ناظم در بیت ۱۱۶۱ آورده ۱۱۷۳ بیت می باشد که در شمارش مسلسل نسخه مورد ترجمه همین عدد مرقوم شده است اگرچه سید محمد باقر موسوی خوانساری در روضات الجنات ۱۳۲۰ بیت را ذکر کرده و محمد علی مدرس تبریزی در ریحانة الادب بدون اظهار نظر درباره درستی عدد ۱۱۷۳ و نادرستی عدد ۱۳۲۰ تنها به نقل قول آن اکتفا نموده است. شاطبی در سال ۵۷۲ ق به مصر رفت و در آنجا حرز الامانی را به نظم درآورد و از آنجا که این کتاب در واقع مختصر کتاب تیسیر ابو عمرو دانی است، موجب شهرت هرچه بیشتر تیسیر دانی شد و به همین جهت خود حرز الامانی نیز مورد توجه قرائت پژوهان گردید و شروح زیادی بر آن نگاشته شد.
ساختار
ناظم این قصیده را با ستایش خداوند و درود بر پیامبر -صلی الله علیه و آله وسلّم- و آل و اصحاب وی آغاز نموده است سپس استعاذه و بسمله را مطرح می نماید آنگاه به سوره حمد و ام القرآن می پردازد پس از آن مباحث مهم علم تجوید را مورد بررسی قرار می دهد مانند ادغام کبیر ، ادغام دو حرف نزدیک بهم ، هاء کنایه ، مد و قصر ، دو همزه، یک همزه، انتقال حرکت همزه به حرف ساکن قبل، اظهار ، ادغام ، احکام نون ساکن اماله و فتح. پس از اینها به بررسی اختلاف قرائت واژگان قرآن از دیدگاه قاریان هفتگانه می پردازد و از آغاز سوره بقره تا انجام سوره ناس تک تک موارد اختلافی را بازگو می نماید و آراء قاریان را با حروف رمزی بیان می نماید.
جایگاه
این اثر از دیدگاه بزرگان از اهل فضل و دانش از جایگاه ممتازی برخوردار بوده ابن خلکان گوید: تصور نمی کنم کسی در این اسلوب بر وی سبقت گرفته باشد. قرطبی گوید: نقل است که هنگامیکه شاطبی از تالیف این اثر فراغت یافت آن را با خود به مکه مکرمه برد و با آن به طواف خانه خدا پرداخت و در تمام اماکنی که دعا خواندن فضیلت دارد این دعا را با اخلاص هرچه تمام از دل خواند: اللهم فاطر السماوات و الارض، عالم الغیب و الشهادة، رب هذا البیت العظیم، انفع بها کل من قراها. و همچنین از وی نقل شده که شبی پیامبر -صلی الله علیه و آله وسلّم- را در خواب دید. به جلوی حضرت رفت و بر آن وجود مبارک سلام داد و قصیده شاطبیه را به حضرت تقدیم نمود و گفت: ای آقای من و ای پیامبر خدا توجهی به این قصیده بنمائید؟ حضرت آن را گرفت و فرمود: این مبارک است هر کس آن را حفظ کند به بهشت وارد می شود. سپس قرطبی می افزاید: بلکه هر کس بمیرد و این قصیده در خانه اش باشد به بهشت وارد می شود. البته خواننده گرامی متوجه باشد که اینگونه اظهار نظرها از روی افراط و تفریط ابراز می شود فلذا فضیلتی که اینان برای حرز الامانی درست نموده اند برای قرآن که یگانه معجزه جاوید الهی است قایل نشده اند.
شروح
...