[ویکی فقه] قیاس استثنائی متصل، به معنای قیاس دارای مقدمه شرطیه متصله مشتمل بر عین یا نقیض نتیجه است.
قیاس استثنایی، مرکب از یک قضیه شرطیه و یک قضیه حملیه است. و از آنجا که قضیه شرطیه بر دو قسم (شرطیه متصله و شرطیه منفصله) است قیاس استثنایی هم به تبع آن، دو قسم پیدا می کند: هرگاه مقدمه اول قیاس استثنایی، قضیه شرطیه متصله باشد آن را "قیاس استثنایی متصله" (یا قیاس استثنایی اتصالی) می گویند. و هر گاه مقدمه اول، قضیه شرطیه منفصله باشد آن را "قیاس استثنایی منفصله" (یا قیاس استثنایی انفصالی) می گویند.
شرایط صحت
۱. مقدمه اوّل قیاس (قضیه شرطیه متصله) بایستی موجبه باشد؛ زیرا تا وقتی بین مقدّم و تالی ملازمه موجود نباشد از وجود یا عدم یکی، وجود یا عدم دیگری ثابت نمی شود، در حالی که مفاد قضیه سالبه، حکم به سلب اتصال است. اما از آنجا که سالبه قابل تحویل به موجبه است، در قیاس استثنایی اتصالی به جای شرطیه متصله سالبه، متصله موجبه ای که از لوازم آن است، لحاظ شده و استنتاج صورت می گیرد.۲. شرطیه متصله بایستی لزومیه باشد نه اتفاقیه؛ زیرا قضیه اتفاقی، کلیت و ضرورت ندارد.۳. یکی از دو مقدمه باید کلّی باشد؛ یعنی یا قضیه شرطیه متصله کلّی باشد، و یا در قضیه حملیه، رفع یا وضع به صورت کلی صورت گیرد.محقق طوسی در اساس الاقتباس و منطق تجرید، قیاس استثنایی اتصالی را در صورتی که شرطیه متصله، جزئی باشد به طور مطلق غیر منتج می داند (زیرا زمان استثناء می تواند غیر از زمان اتصال و لزوم باشد. از این رو، وضع مقدم، لزوماً منتج وضع تالی نیست). ولی علامه حلّی در الجوهر النضید می گوید اگر زمان استثناء و زمان اتصال و لزوم، معین و متحد باشد قیاس، منتج خواهد بود و همچنین اگر استثناء (قضیه حملیه) کلی باشد قیاس منتج است؛ زیرا در همه زمان ها (اعم از زمان اتصال و زمان انفصال) صادق است.
صور قضیه استثنائیه
از آنجا که قضیه استثنائیه (قضیه حملیه مدخول ادات استثنا) می تواند ناظر به مقدم یا تالی باشد، و همچنین می تواند موجبه یا سالبه باشد، چهار صورت پیدا می کند:
← شرطیه متصله موجبه
...
قیاس استثنایی، مرکب از یک قضیه شرطیه و یک قضیه حملیه است. و از آنجا که قضیه شرطیه بر دو قسم (شرطیه متصله و شرطیه منفصله) است قیاس استثنایی هم به تبع آن، دو قسم پیدا می کند: هرگاه مقدمه اول قیاس استثنایی، قضیه شرطیه متصله باشد آن را "قیاس استثنایی متصله" (یا قیاس استثنایی اتصالی) می گویند. و هر گاه مقدمه اول، قضیه شرطیه منفصله باشد آن را "قیاس استثنایی منفصله" (یا قیاس استثنایی انفصالی) می گویند.
شرایط صحت
۱. مقدمه اوّل قیاس (قضیه شرطیه متصله) بایستی موجبه باشد؛ زیرا تا وقتی بین مقدّم و تالی ملازمه موجود نباشد از وجود یا عدم یکی، وجود یا عدم دیگری ثابت نمی شود، در حالی که مفاد قضیه سالبه، حکم به سلب اتصال است. اما از آنجا که سالبه قابل تحویل به موجبه است، در قیاس استثنایی اتصالی به جای شرطیه متصله سالبه، متصله موجبه ای که از لوازم آن است، لحاظ شده و استنتاج صورت می گیرد.۲. شرطیه متصله بایستی لزومیه باشد نه اتفاقیه؛ زیرا قضیه اتفاقی، کلیت و ضرورت ندارد.۳. یکی از دو مقدمه باید کلّی باشد؛ یعنی یا قضیه شرطیه متصله کلّی باشد، و یا در قضیه حملیه، رفع یا وضع به صورت کلی صورت گیرد.محقق طوسی در اساس الاقتباس و منطق تجرید، قیاس استثنایی اتصالی را در صورتی که شرطیه متصله، جزئی باشد به طور مطلق غیر منتج می داند (زیرا زمان استثناء می تواند غیر از زمان اتصال و لزوم باشد. از این رو، وضع مقدم، لزوماً منتج وضع تالی نیست). ولی علامه حلّی در الجوهر النضید می گوید اگر زمان استثناء و زمان اتصال و لزوم، معین و متحد باشد قیاس، منتج خواهد بود و همچنین اگر استثناء (قضیه حملیه) کلی باشد قیاس منتج است؛ زیرا در همه زمان ها (اعم از زمان اتصال و زمان انفصال) صادق است.
صور قضیه استثنائیه
از آنجا که قضیه استثنائیه (قضیه حملیه مدخول ادات استثنا) می تواند ناظر به مقدم یا تالی باشد، و همچنین می تواند موجبه یا سالبه باشد، چهار صورت پیدا می کند:
← شرطیه متصله موجبه
...
wikifeqh: قیاس_استثنایی_متصله