حسن صباح

لغت نامه دهخدا

حسن صباح. [ ح َ س َ ن ِ ص َب ْ با ] ( اِخ ) از داعیان فرقه نزاریه ٔاسماعیلیان در الموت قزوین است. بعد از وفات المستنصر فاطمی میان دو فرزند او المصطفی الدین اﷲ مشهور به «نزار» و المستعلی باﷲ ابوالقاسم احمد که هر دو مدعی جانشینی پدر بودند، اختلاف افتاد و از اینجا متابعان فاطمیه مصر به دو دسته «نزاریان » و «مستعلیان » منقسم گردیدند. اسماعیلیان عراق و شام و قومس و خراسان و لرستان طرفدار امامت نزار شدند. و اسماعیلیان مصرو بلاد مغرب طرفدار امامت مستعلی شدند. لیکن در همان حال عده ای از طرفداران امامت نزار در مصر بوده و قوتی داشته اند و همین قومند که به سال 524 هَ. ق. بوعلی منصوربن المستعلی را هلاک کردند. از جمله پیروان فرقه نزاریه همچنانکه گفتیم حسن صباح مؤسس فرقه صباحیه در ایران است. مورخان نسبت حسن را مانند همه مقدسان به قبیله حمیر عرب رسانیده و گفته اند پدرش صباح از یمن به کوفه و از آنجا به قم و ری آمد، و حسن در ری ولادت یافت. ایشان نام و نسب حسن را چنین نوشته اند: حسن بن علی بن محمدبن جعفربن الحسین بن محمدالصباح الحمیری. وی بنابر قولی نخست بر مذهب اثناعشری بود لیکن به دعوی صاحب کتاب النقض ( ص 91 ) مجبر و مجبرزاده و همکار تاج الملک مستوفی بود. به هر حال به دعوت چندتن از باطنیان ری علی الخصوص یکی از آنان مشهور به «مؤمن » که از جانب عبدالملک عطاش در ری مأمور دعوت بود قبول مذهب اسماعیلی کرد. در سال 464 هَ. ق. که عبدالملک عطاش به ری رفته بود حسن صباح را بیازمود وبپسندید و نیابت دعوت بدو داد و اشارت کرد که باید به مصر برود. وی در سال 469 هَ. ق. به عهد خلافت المستنصر فاطمی به اصفهان و از آنجا به آذربایجان و از راه شام به مصر رفت و در سال 471 هَ. ق. به مصر رسید و قریب یکسال ونیم در آنجا مقام داشت. در آن هنگام میان پیروان دو پسر مستنصر یعنی نزار و مستعلی که ذکر آنان گذشت ، اختلاف بود. نزار به نص اول جانشین مستنصر بود و مستعلی به نص دوم ، و طرفداران امامت آن دو هم در عهد پدرشان با یکدیگر مخالفت می ورزیدند. حسن طرفدار امامت نزار بود که به نص اول میبایست جانشین پدر باشد. حسن در سال 473 هَ. ق. به ایران رسید و یک چند در خوزستان و اصفهان و یزد و کرمان و دامغان و دیگر نواحی سرگرم دعوت بود و در همان حال داعیانی به دیلمان و بعضی از نواحی کوهستانی طبرستان و الموت فرستاد و بسیاری از مردم آن جای ها را به مذهب خود درآورد. فعالیت شدید حسن باعث شد که نظام الملک به دستگیری او همت گمارد و حاکم ری را مأمور این کار کرده بود و به همین سبب حسن از نزدیک شدن به آن شهر ابا داشت و چون داعیان او در اطراف قزوین و در کوههای دیلمان سرگرم تبلیغ بودند به آن نواحی روی نهاد و بسیاری از مردم به سبب زهد او به وی گرویدند و او با سیاست «علوی مهدوی » را که گماشته ملکشاه بر قلعه الموت بود، از آنجا بیرون کرد و سه هزار دینار بهای آن قلعه را بر حاکم گردکوه و دامغان «رئیس مظفر مستوفی » که دعوت حسن را پذیرفته بود بنوشت. تاریخ صعود حسن بر قلعه الموت ششم رجب سال 483 هَ. ق. بود. از این تاریخ حسن دایره دعوت خود را توسعه داد و اگر تا آن هنگام بسیاری از مردمان را در نواحی مختلف به مذهب خویش درآورده بود لیکن اهمیت واقعی کار او در حقیقت از قلعه الموت آغاز شد و او نه تنها این قلعه بلکه نقاط متعدد اطراف را مستحکم کرد و در بسیاری از نواحی کوهستانی دیلمان و طبرستان قلاعی بنیاد نهاد. و یکی ازداعیان خود را بنام حسین قاینی به قهستان فرستاد و او در آنجا نیز مانند حسن به استخلاص بعضی از نواحی مبادرت کرد و قلاعی در آن نواحی بدست آورد. با آنکه دولت سلجوقی هم از آغاز کار متوجه خطر این دعوت شده و سردارانی برای برانداختن اسماعیلیان الموت و قهستان فرستاده بود، لیکن کاری از پیش نبردند و مرگ ملکشاه ( 485 هَ. ق. ). خود فرصتی برای صباحیان گشت ، و چون اندکی پیش از آن نظام الملک ، که دشمن بزرگ صباحیان بوده در صحنه نزدیک نهاوند به کارد یکی از صباحیان از پای درآمده بود، شهرت آنان عالمگیر گشت. بعد از نظام الملک هم دو پسر او احمد در بغداد و فخرالملک در نیشابور به ضربت کارد فدائیان حسن ، از پای درآمدند و بسیاری دیگر از رجال که در دشمنی اسماعیلیان تعصب می ورزیدند به کارد آنان کشته شدند، و رعبی عظیم از آنان در دل مخالفان افتاد. اختلاف فرزندان ملکشاه نیز یکی از علل بزرگ پیشرفت کار صباحیان بود. حسن همین اوان قلعه گردکوه را در دامغان به همدستی رئیس مظفر از عمال دولت سلجوقی که قبول دعوت فاطمی کرده بود، و شهر «لم سر» را در رودبار الموت ، به یاری یکی از همکاران خود «کیابزرگ امید» تسخیر کرد و با این مقدمات در مدتی کوتاه حسن را قدرتی فراوان حاصل شد، و سلطان محمد هم که بعد از قلع اسماعیلیان اصفهان و قتل احمدبن عبدالملک عطاش «اتابک نوشتکین شیرگیر» را برای فتح قلاع الموت و لمسر ( لم بسر ) فرستاده بود ( 511 هَ. ق. ) کاری از پیش نبرد. و به سبب مرگ او کار مبارزه با صباحیان ناتمام ماند. سلطان سنجر نیز بر اثر تهدیدی که از جانب حسن دیده بود از تعقیب او باز ایستاد. توضیح اینکه حسن یکی از فدائیان را مأمور کرد هنگام شب کاردی نزدیک تخت سلطان به زمین فرو کرد و پیغام داد که : «آن کس که کارد به زمین درشت فرو میکند در سینه نرم سلطان هم تواند نشاند». سلطان ترسید و با صباحیان آشتی کرد و قدرت ایشان افزون گشت. حسن پس از این کامیابیها در شب چهارشنبه 26 ربیع دوم 518 هَ. ق. درگذشت. حسن مردی معتقد و خشک بود و دو پسر خود را به سبب تخلفات مذهبی بکشت. او با سلطنت ارثی مخالف بود و بزرگ امید را که محتشم لمبسر بود جانشین خود کرد.بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

از داعیان فرقه نزاریه اسماعیلیان در الموت قزوین است

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] حسن صبّاح، بنیان گذار دولت اسماعیلیه در ایران و نیز بانی دعوت مستقل اسماعیلیه نزاری می باشد.
درباره آغاز زندگی و دوره جوانی او اطلاعات کمی وجود دارد.
اینکه حسن صباح و خواجه نظام الملک و عمر خیام در کودکی باهم در مکتبی در نیشابور به تحصیل مشغول بودند، افسانه است و سند تاریخی ندارد.

کتاب سرگذشت سیدنا
← نویسنده و موضوع کتاب
حسن صباح در حدود سال ۴۴۵ در قم ، در خانواده ای از شیعیان امامی ، به دنیا آمد.

پدر صباح
...
wikifeqh: حسن_صباح
[ویکی شیعه] حسن صبّاح، بنیانگذار دولت اسماعیلیه در ایران و بانی دعوت مستقل اسماعیلیه نزاری که ابتدا شیعه امامی بود و تحت تاثیر برخی از داعیان اسماعیلی به این گروه پیوست و یکی از داعیان مهم اسماعیلی شد. او سفرهای زیادی برای تبلیغ اسماعیلیه به مناطق مختلف ایران انجام داد.
صباح مرکز قیام خود را الموت قرار داد و از آنجا نقشه هایی را برای ترویج آیین خویش و گسترش قلمرو اسماعیلی و ضربه زدن به حکومت سلجوقی طراحی کرد.
او پس از درگذشت مستنصر باللّه حاکم فاطمیان از جانشینی نزار (فرزند مستنصر) حمایت کرد لذا حکومت اسماعیلیه در ایران با عنوان نزاری شهرت یافت. حسن صباح برای ترویج آیین اسماعیلی از روش جدیدی که همان تعلیم یا آموزش موثق از طریق معلمی صادق بود، بهره گرفت.
wikishia: حسن_صباح

دانشنامه آزاد فارسی

حسن صَبّاح ( ـ۵۱۸ق)
قلعه الموت
(یا: حسن اول) بنیانگذار فرقۀ اسماعیلیۀ الموت یا خداوندان الموت در ایران . برخی اصل او را از ری ، بعضی از خراسان دانسته اند و برخی نسبتش را به سلاطین حمیری رسانیده اند. در حدود ۴۶۴ق به دستور ابن عطاش، داعی بزرگ اسماعیلی، به درگاه مستنصر، خلیفۀ فاطمی مصر، رفت و مورد تکریم و تشویق او قرار گرفت. پس از انشعاب اسماعیلیان به «نزاریه» و «مستعلویان»، حسن از امامت نزار که به نص اول می بایست جانشین پدر (المستنصر) باشد، طرفداری کرد . حسن در ۴۷۳ق به ایران برگشت ، به دعوت پرداخت و داعیانی نیز به دیلمان و بعضی نواحی کوهستانی طبرستان و الموت فرستاد. از این رو، به دستور خواجه نظام الملک دستگیر شد. حسن به کوه های دیلمان رفت و سرگرم تبلیغ شد و پیروان فراوانی یافت و با سیاست و تدبیر خود، علوی مهدوی ، کوتوالِ قلعۀ الموت ، را از آن جا بیرون کرد. تاریخ ورود حسن را به قلعۀ الموت، ۶ رجب ۴۸۳ق نوشته اند. او به عنوان «امام مستور» اسماعیلیان نزاری تا ۵۱۸ق رهبری پیروان اسماعیلیه را بر عهده داشت . در آن ناحیه و در بسیاری از نواحی کوهستانی دیلمان و طبرستان قلاعی مستحکم بنیان نهاد و یکی از داعیان خود به نام حسین قاینی را به قهستان فرستاد. پیروان حسن در قلاع مختلف مسلط بودند و در هر یک فرمانروایی به نام «محتشم» حکومت می کرد. تعالیم و دستورات حسن صباح به نام «دعوة الجدیده» ـ در مقابل دعوة القدیمه که دعوت به امامت مستعلی باشد ـ خوانده شد و نظریه هایی افراطی به نظام مذهبی خود وارد کرد. به اعتقاد آنان ، تعالیم امام وقت می توانست دستورات امامان قبلی را منسوخ کند و درنتیجه هرگونه تغییری که امام در اصول مذهب وارد می کرد با آمادگی کامل پذیرا می شدند. حسن ۳۵ سال در دژ الموت بزیست و هیچ گاه از آن بیرون نیامد. اما فداییان او در همه جا رخنه داشتند و چون حکم قتل کسی را می گرفتند با شور و حرارت از آن استقبال می کردند. قتل گروهی از امرا و بزرگان نظیر خواجه نظام الملک طوسی و خلیفۀ عباسی، مسترشد، را به فداییان اسماعیلیه نسبت داده اند. حسن فردی معتقد و متعصب بود. گویند دو پسر خود را به سبب تخلفات مذهبی کشت . حسن صباح پیش از مرگ در ۵۱۸ق کیا بزرگ امید را به جانشینی خود تعیین کرد. او را در قلعۀ الموت به خاک سپردند. قبر او زیارتگاه تابعان و پیروانش بود تا این که در حملۀ مغول به رودبار در ۶۵۴ق آن را ویران کردند.
wikijoo: حسن_صباح

پیشنهاد کاربران

بپرس